ЖЕНЕВА, 13 шілде 2023 жыл — ЮНЭЙДС бүгін жарияланған жаңа баяндамасында ЖИТС індетін тоқтатудың айқын жолы бар екендігі айтылған. Бұл жол болашақ пандемияға дайындалуға және оған қарсы тұруға және Тұрақты даму мақсаттарына жету жолында алға жылжуға көмектеседі. Деректер мен практикалық мысалдарға негізделген «ЖИТС жеңу жолы» баяндамасында ЖИТС індетін тоқтату – саяси және қаржылық таңдау болып табылатындығы және осы жолмен келе жатқан елдер мен көшбасшылар керемет нәтижелерге қол жеткізіп жатқандығы атап өтілген.
Ботсвана, Эсватини, Руанда, Танзания және Зимбабве 95-95-95 мақсаттарына жетті. Бұл АИТВ өмір сүретін адамдардың 95% – ы өздерінің мәртебесін біледі, олардың 95% – ы өмірлік маңызды антиретровирустық ем алады, ал 95% – ы вирустық супрессияға қол жеткізді. Сонымен қатар, бұл көрсеткіштерге 16 басқа ел жақындап келеді, олардың сегізі Сахараның оңтүстігіндегі Африкада орналасқан — бұл аймақ АИТВ өмір сүретін барлық адамдардың 65% құрайды.
«ЖИТС жеңу — бүгінгі көшбасшылар үшін тарихта өз іздерін қалдырудың бірегей мүмкіндігі. Болашақ ұрпақ оларды әлемдегі ең қауіпті пандемияны тоқтатқандар ретінде әрқашан есте сақтайды. Олар миллиондаған адамдардың өмірін сақтап, денсаулығын сақтай алады. Олар нағыз көшбасшылардың не істей алатынын көрсете алады»,- деді ЮНЭЙДС атқарушы директоры Винни Бьянима.
Баяндамада АИТВ қарсы іс-қимыл жөніндегі шараларды табысты іске асыру тек күшті саяси басшылық кезінде ғана мүмкін болатындығы атап көрсетілген. Бұл нақты және ғылыми негізделген деректерді пайдалану қажет дегенді білдіреді; прогресті тежейтін теңсіздіктермен күресу; қауымдастықтар мен қоғамдық ұйымдардың АИТВ қарсы күрестегі маңызды рөліндегі мүмкіндіктерін кеңейту; жеткілікті және тұрақты қаржыландыруды қамтамасыз ету.
Ең табысты нәтижелер 2010 жылдан бері жаңа АИТВ-инфекциясының саны 57%-ға төмендеген Шығыс және Оңтүстік Африка сияқты ең көп қаржылық инвестициясы бар елдер мен аймақтарда болды.
2022 жылы балалар арасында ЖИТС індетін тоқтатуға қолдау көрсету және инвестициялау арқылы бүкіл әлемде АИТВ өмір сүретін жүкті және бала емізетін әйелдердің 82% – ы антиретровирустық терапияны алды, ал 2010 жылы тек 46% – ы алды. Бұл 2010 жылдан 2022 жылға дейін балалар арасында АИТВ-инфекциясының жаңа жағдайларының 58% – ға төмендеуіне әкелді, бұл 1980 жылдардан бергі ең төменгі көрсеткіш.
АИТВ қарсы іс-қимылдағы прогреске құқықтық және саяси механизмдер адам құқықтарын бұзбай, оларды қамтамасыз ету және қорғау арқылы қол жеткізілді. 2022 және 2023 жылдары бірнеше елдерде зиянды заңдар жойылды, олардың бесеуі (Антигуа мен Барбуда, Кук Аралдары, Барбадос, Сент-Китс, Невис және Сингапур) бір жынысты жыныстық қатынастарды қылмыстық жауапкершіліктен босатты.
Антиретровирустық терапия алатын адамдардың саны төрт есеге жуық өсті-2010 жылғы 7,7 миллионнан 2022 жылы 29,8 миллионға дейін.
Сонымен қатар, баяндамада ЖИТС эпидемиясын автоматты түрде жою мүмкін болмайтыны айтылған. 2022 жылы ЖИТС әр минут сайын бір адамның өмірін қиды. 9,2 миллионға жуық адам әлі емделмейді, оның ішінде АИТВ өмір сүретін 660 000 бала.
Әйелдер мен қыздар әлі де АИТВ эпидетінен зардап шегеді, әсіресе Сахараның оңтүстігіндегі Африка елдерінде. 2022 жылы әлемде апта сайын 4000 жас әйел мен қыз АИТВ жұқтырды. Қазіргі уақытта Сахараның оңтүстігіндегі Африканың 0,3% – дан жоғары АИТВ ауыратын аудандарының тек 42%-ы жасөспірім қыздар мен жас әйелдерге арналған АИТВ алдын алудың арнайы бағдарламаларымен қамтылған.
АИТВ-инфекциясының жаңа жағдайларының төрттен бір бөлігі (23 %) Азия-Тынық мұхиты аймағында кездеседі, онда кейбір елдерде олардың саны алаңдатарлық өсуде. Жаңа инфекциялар санының күрт өсуі Шығыс Еуропа мен Орталық Азияда (2010 жылдан бастап 49%-ға өсті), сондай-ақ Таяу Шығыс пен Солтүстік Африкада (2010 жылдан бастап 61% – ға өсті) байқалуда. Бұл тенденциялар негізінен маргиналды және халықтың негізгі топтары үшін АИТВ алдын алу қызметтерінің болмауына, сондай-ақ жазалау заңдары мен әлеуметтік кемсітушіліктен туындаған кедергілерге байланысты.
Сонымен қатар, 2022 жылы АИТВ қарсы шараларды қаржыландыру халықаралық және ұлттық деңгейде қысқарып, 2013 жылғы көрсеткіштерге жетті. 2022 жылы қаржыландыру 20,8 миллиард АҚШ долларын құрады, бұл 2025 жылға қажет 29,3 миллиард доллардан әлдеқайда аз.
Қазір саяси ерік-жігерді күшейту және АИТВ қарсы әрекеттердің басым және сенімді шараларына инвестициялау арқылы ЖИТС тоқтату мүмкіндігі бар, атап айтқанда: АИТВ алдын алу және емдеу бағдарламалары, денсаулық сақтау жүйелерінің интеграциясы, кемсітпейтін заңнама, гендерлік теңдік және қоғамдастықтардың мүмкіндіктерін кеңейту.
«Біз үмітке толымыз, бірақ бәрі жоспар бойынша жүріп жатқанда бұл жайбарақат оптимизм емес. Табысқа жету мүмкіндіктері болған кезде үміт көп, бірақ олар әрекетке байланысты», – деді Бянима ханым. – Осы баяндамада келтірілген фактілер мен сандар біздің әлем қазірдің өзінде табысқа жету жолында екенін дәлелдемейді, бірақ біз әлі де оған қол жеткізе аламыз. Жол ашық».
2022 жылғы есеп бойынша:
- әлемде 39,0 миллион адам АИТВ өмір сүрді;
- 29,8 миллион адам антиретровирустық терапия алды;
- 1,3 миллион адам АИТВ жұқтырған;
- ЖИТС байланысты аурулардан 630 000 адам қайтыс болды.